Biết mình là chuyện không dễ. Ở một đền thờ bên Hy Lạp có khắc câu: Hãy biết mình. Chẳng ai gần gũi với mình bằng chính bản thân mình. Vậy mà tôi vẫn là một bí ẩn đối với tôi. Người ta thích làm những bản trắc nghiệm để biết về chỉ số thông minh, về tâm lý, tính tình… Nhưng để biết mình cần trắc nghiệm bằng cả cuộc đời.
Trong bài Tin Mừng, Ðức Giêsu nói về chuyện thấy mình. Ngài dùng lối ngoa ngữ để dạy dỗ môn đệ. Tôi không thấy cái xà trong mắt mình, nghĩa là không nhận ra nơi tôi một khuyết điểm trầm trọng mà ai ai cũng thấy, trừ chính tôi. (Tôi không thể thấy hay tôi không muốn thấy!) Nhưng tôi lại thấy cái rác nhỏ trong mắt anh em. Dường như thấy cái rác nhỏ nơi mắt người khác dễ hơn là thấy cái xà nơi mắt mình. Phải chăng vì đứng gần mình quá nên tôi không thấy rõ, hay vì tôi vẫn coi mình là hoàn hảo nên khó chấp nhận những thiếu sót nơi mình?
Ðể thấy mình, cần khiêm tốn hỏi và nghe người khác. Anh em tôi biết về tôi hơn tôi biết tôi. “Hãy để tôi lấy cái rác trong mắt anh. Tôi vẫn thường nói như vậy và làm như vậy. Hăng hái, vội vã giúp người khác sửa mình, sửa cả những chuyện chẳng đáng gì. Ðức Giêsu không cấm ta góp ý cho người khác, nhưng Ngài dặn ta trước hết hãy lấy xà khỏi mắt mình, để thấy rõ mà lấy rác nơi mắt anh em.
Bao dung hơn với tha nhân, và nghiêm khắc hơn với chính mình. Không coi cái xà của mình nhỏ hơn cái rác của anh em. Không thổi phồng tội người khác, không thu nhỏ lỗi của mình. Khiêm tốn sửa mình trước khi góp ý cho tha nhân.
Ðức Giêsu còn cho ta những nguyên tắc nhận định.
Nguyên tắc thứ nhất: xem quả thì biết cây. Bụi gai không sinh trái vả, bụi rậm không sinh trái nho.. Nhìn hậu quả, ta biết được nguồn gốc, nguyên nhân. Ðể khỏi bị lừa, hãy để ý đến hậu quả cuối cùng: quả tốt do cây tốt, quả xấu do cây xấu. Lắm khi ma quỷ giả dạng thiên thần sáng láng, lừa phỉnh dụ dỗ, cho ta trái thơm ngon. Nhưng cuối cùng trái ngon lại là trái độc. Cần có thời gian lâu dài và theo dõi kỹ lưỡng ta mới thấy ma quỷ lòi đuôi xấu xa của nó.
Nguyên tắc thứ hai: lòng có đầy, miệng mới nói ra. Lời nói là hoa quả của lòng dạ con người. Những lời giả dối sớm muộn cũng sẽ bại lộ. Nếu chúng ta được Chúa biến đổi cái tâm của mình, hẳn toàn bộ đời sống bên ngoài của ta cũng đổi. Nhưng đổi bên ngoài cũng ảnh hưởng đến bên trong.
Lm. Antôn Nguyễn Cao Siêu, SJ.
**************************************
