Bài 1
Is 5,1-7; Mt 21,33-43
Chủ đề: Sự bất tín của Israel qua hình ảnh: vườn nho và tá điền làm vườn nho và phán quyết của Thiên Chúa.
* Is 5,2b: Chủ mong vườn nho là Israel sinh trái tốt, Nó lại sinh nho dại.
* Mt 21,39.41: Bọn tá điền bắt lấy cậu con của chủ tống ra ngoài vườn nho và giết đi…Chủ sẽ tru diệt chúng và trao vườn nho cho người khác.
Chúa Nhật XXVII A Mùa Thường Niên mời chúng ta chiêm ngắm mối tương quan giữa Thiên Chúa và Dân Người ngang qua hình ảnh quen thuộc của cuộc sống nông nghiệp ở xứ Palestin. Đó là hình ảnh canh tác vườn nho: Mối tương quan tay ba giữa ông chủ – vườn nho – và các tá điền thuê vườn nho là chủ đề chính của Lời Chúa hôm nay.
Bài đọc một nhấn mạnh đến tương quan giữa CHỦ và VƯỜN NHO.
Còn Tin Mừng quan tâm hơn tới tương quan giữa CHỦ và CÁC TÁ ĐIỀN làm vườn nho.
Cả hai bài đọc đều cho thấy nỗi thất vọng của Thiên Chúa đối với Israel. Dân đã được Thiên Chúa tuyển chọn, dành bao nhiêu ưu đãi, nhưng Dân đã không đáp lại được, cho dù chỉ là phần nào, nỗi khát vọng của Thiên Chúa chờ đợi nơi Dân. Thực trạng đó dẫn đến quyết định của Thiên Chúa thay đổi thái độ, dự tính đối với Israel: Chúa sẽ thu hồi lại những đặc quyền đã dành cho dân và trao lại cho một dân khác biết cách đầu tư sinh lợi.
Lời Chúa hôm nay báo trước việc Hội Thánh sẽ được thiết lập để thay thế vị trí của Israel trong chương trình cứu độ của Thiên Chúa.
Bài đọc một là một dụ ngôn được viết dưới dạng thi ca. Chính Thiên Chúa là tác giả. Và Chúa nhờ Isaia, ngôn sứ, là bạn thân của Chúa hát lên để chuyển tải nội dung bài ca đến cho dân Giuđa và Giêrusalem biết được những sai trái của họ, cũng như biết số phận mà Thiên Chúa sắp dành cho họ là kẻ bội bạc.
Nội dung chính của bài ca là: Thiên Chúa có một vườn nho. Vườn nho đó chính là Israel; Còn Thiên Chúa vừa là chủ vườn, vừa là người trồng nho. Thiên Chúa đã tạo cho vườn nho Israel những điều thuận lợi nhất: vị trí đắc địa, đất đai màu mỡ và được cày dọn cẩn thận, giống nho hảo hạng, quý tốt; Rồi ông còn bảo vệ, xây vọng gác canh giữ vườn nho; Rồi khoét bồn đạp nho để chế tạo ra rượu nho ngon khi mùa thu hoạch tới. Ông làm tất cả với niềm háo hức là vườn nho sẽ cho trái ngon, tốt. Thế nhưng, vườn nho chỉ cho ra toàn nho dại. Thất vọng tột cùng, ông chủ nghiêm khắc chất vấn Vườn Nho: “có gì làm hơn được cho vườn nho của tôi đã chẳng làm…thế sao lại sinh nho dại?”
Và quyết định chung cuộc của ông đối với vườn nho thật đáng sợ: phá rào giậu, đạp bờ tường, thôi chăm nom vun tưới, dừng nhổ cỏ tỉa cành, bỏ mặc vườn nho bị tan hoang dày xéo.
Hình ảnh báo trước cuộc lưu đày như là án phạt cho tội bất trung. Tuy nhiên, PHẠT không bao giờ là tiếng nói cuối cùng của Chúa. Đó là lời nhắc nhở mạnh của Chúa nhằm thức tỉnh dân và sau đó là TÁI THIẾT.
Tin Mừng cũng diễn tả cùng một chủ đề qua mối tương quan tay ba giữa: Chủ – vườn nho – và tá điền làm thuê. CHÌA KHÓA để giúp hiểu các biểu tượng muốn ám chỉ cái gì là câu Mt 21,43: Chủ là Thiên Chúa; Vườn Nho là Nước Trời; các tá điền là Israel đối lại với “một dân biết làm cho Nước ấy sinh hoa lợi chính là GIÁO HỘI”. Đó là tầm hiểu rộng dựa trên TOÀN BỘ LỊCH SỬ CỨU ĐỘ. Nhưng nếu nhìn trên tầm nhìn hẹp hơn: chỉ một giai đoạn lịch sử cứu độ thôi và theo văn mạch Mt 21,23.45 thì cũng có thể hiểu Vườn Nho là Dân Cựu Ước; các tá điền là các thủ lãnh lãnh đạo lẫn đời của Israel: Thượng Tế, kỳ mục, biệt phái.
Hai cách hiểu này đều được, đều qui về cùng một mối là báo trước cái chết cứu độ của Đức Giêsu do bọn tá điền mưu phản gây ra “Đứa thừa tự đây rồi! Nào ta giết quách nó đi và đoạt lấy gia tài của Nó” (21,38).
Tuy nhiên, tá điền làm sao chống nổi lại CHỦ. Số phận bọn họ cũng là số phận CHỦ dành cho Vườn Nho trong bài đọc một. Nhưng Tin Mừng không dừng lại ở án phạt mà hé ra một chân trời mới lạc quan được câu 43 nói tới: Vườn Nho, Nước Trời sẽ sinh hoa trái TỐT nhờ MỘT DÂN MỚI. Đó là Hội Thánh.
Các phản ứng tiêu cực từ phía loài người (thủ lãnh, hoặc Israen, hoặc cả những nét xấu nơi Hội Thánh) vẫn luôn có, nhưng không phá được dự tính yêu thương của Thiên Chúa. Tuy nhiên số phận kẻ phá hoại, bội phản thật đáng sợ.
Chúa không loại trừ ai, nhưng mỗi cá nhân, phe nhóm có thể tự mình loại mình khỏi ơn cứu độ. Lời Chúa mời gọi hãy hoán cải để trở thành cộng tác viên trung tín, hữu hiệu góp phần CÙNG CHÚA làm VƯỜN NHO SINH TRÁI TỐT, làm NƯỚC TRỜI hiện diện ngay tại thế này.
Bài 2
“Tảng đá thợ xây nhà loại bỏ lại trở nên đá tảng góc tường. Đó chính là công trình của Chúa…Nước Thiên Chúa, Thiên Chúa sẽ ban cho một dân biết làm cho Nước ấy sinh hoa lợi” (Mt 21,42a.43b).
Bài đọc Tin Mừng hôm nay là đoạn tiếp ngay sau đoạn Tin Mừng của Chúa Nhật tuần trước. Đó là bài dụ ngôn thứ hai trong loạt ba dụ ngôn mà Đức Giêsu kể ra nhắm thẳng vào các thủ lãnh Do Thái: Thượng tế, kỳ mục (21,23) và cả các người Pharisêu nữa (21,45); Tuy nhiên đám đông dân chúng luôn đi theo Người cũng là đối tượng mà Người nhắm đến (21,9-11). Đức Giêsu kể ra các dụ ngôn là nhằm thức tỉnh họ, hi vọng rằng họ nghe và “hối hận” (21,32b), nhận ra các sai trái của mình và tin. Họ đã nghe và đã hiểu đúng ý muốn của Đức Giêsu (21,31.45). Tiếc thay họ vẫn ở lì trong sai trái của họ: không thức tỉnh, không hối hận, không chịu tin. Trái lại họ còn dấn sâu hơn vào những sai lầm của họ qua âm mưu “tìm bắt Đức Giêsu” (21,46).
Bản văn này mang đậm nét NGỤ NGÔN (allégorie), chỉ trong vài hàng tóm lược cực ngắn, tài tình đã phản ánh lại những dạng thức bội phản chính của Israel trong dòng lịch sử cứu độ thời Cựu Ước, kéo dài cho đến Đức Giêsu. Những công trình cứu độ Chúa thực hiện trong dòng lịch sử Israel dường như thất bại: các sứ giả Chúa gởi đến cho Israel đều bị dân khước từ, đối xử tàn tệ với những cường độ ngày càng càng gia tăng tàn bạo: đánh đập, giết chết, ném đá (việc bạo hành số một thời Đức Giêsu). Cách diễn tả đó cho thấy sự đối nghịch ngày càng trầm trọng giữa Israel trước đường lối của Thiên Chúa. Và chóp đỉnh của sự chống đối này là âm mưu cố ý soán ngịch; giết người thừa tự – con của chủ vườn – để chiếm đoạt vườn nho. Israel không muốn có một Thiên Chúa mặc khải ở giữa họ, họ chỉ muốn tạo ra một ngẫu tượng về Thiên Chúa theo ước mơ của họ qua việc họ sát hại người thừa kế, Đấng mà Thiên Chúa sai đến với họ tạo cho họ ân huệ tối hậu để HỐI HẬN và tin. Họ không muốn có Thiên Chúa của các tổ phụ ở giữa họ; Họ muốn biến Đền Thờ thành nơi buôn bán và khước từ những chỉnh sửa của Đức Giêsu…thì cuối cùng họ cũng phải lãnh lấy hậu quả khốc hại của ước muốn ấy: Đền Thờ bị hủy diệt vào năm 70 bởi quân Rôma; Và cho đến ngày nay (2020), Đền Thờ (dấu chỉ Thiên Chúa hiện diện giữa dân) vẫn chưa hồi phục. Tuy vậy Thiên Chúa vẫn trung tín với dự tính cứu độ của Người, vẫn không bỏ mặc dân Người: Thiên Chúa tái thiết từ đống đổ nát của Đền Thờ cũ “Tảng Đá thợ xây nhà loại bỏ lại trở nên Đá Tảng góc tường”. Suy niệm về “Đền Thờ” Thiên Chúa, Tin Mừng Gioan cho thấy Đức Giêsu đã xây một Đền Thờ mới là Thân Thể Người (x.Ga 2,21). Và còn tuyệt vời hơn nữa, Thánh Phaolô, trên con đường Đamas đã được đích thân cảm nghiệm rằng Đức Giêsu phục sinh đã đồng hóa Người với các tín hữu và ông khám phá ra mầu nhiệm Thân Thể Đức Kitô, nhờ đó mọi tín hữu cũng là “Đền Thờ” của Thiên Chúa (x.1Cv 3,16-17) và nơi “đền thờ” sống động này, Thiên Chúa đã đến cư ngụ và đi lại giữa Dân Người, Người là Thiên Chúa của họ và họ là Dân của Người (x.2Cr 6,16b).
Dưới ánh sáng trên, chúng ta suy niệm vài chi tiết trong Tin Mừng hôm nay:
- “Có chủ nhà kia trồng được một vườn nho…” (21,33): hình ảnh vườn nho được chủ vườn chăm sóc, trang bị đầy đủ mọi thứ để có thể sinh hoa lợi dồi dào nhất là biểu tượng mối liên hệ giữa Thiên Chúa và Israel dân Người. Bài đọc một minh họa rõ nét điều đó: “Vườn nho của Yavê các đạo binh chính là nhà Israel đó…” (x.Is 5,7). Tuy nhiên trong bài đọc một thì chính Yavê đích thân chăm sóc vườn nho; Tiếc thay vườn nho đã không đáp trả lại tương xứng như chủ mong đợi. Và hậu quả là các tai hoạ không ngừng ập xuống trên Israel và vườn nho bị bỏ hoang (x.Is 5,6) chính là cảnh lưu đày. Còn trong bài đọc Tin Mừng, chủ vườn không đích thân canh tác mà giao vườn nho cho các tá điền. Và mối tương quan chính mà dụ ngôn Tin Mừng nhắm tới không là “chủ vườn – vườn nho” mà là “chủ vườn – tá điền”; Vườn nho chỉ đóng vai trò trung gian làm nổi bật tương giao “chủ – tá điền”.
Lưu ý trong bài dụ ngôn Tin Mừng, có vẻ là vườn nho sinh hoa trái tốt nên bọn tá điền gian ác mới nảy ý cướp vườn nho. Vậy các vai ở trong bài dụ ngôn Tin Mừng này ám chỉ những ai? Có thể hiểu hai cách:
- Nếu hiểu theo hướng của bài đọc một thì “chủ vườn” là Thiên Chúa, “vườn nho” là Israel. Tuy nhiên bài dụ ngôn Tin Mừng không bận tâm tới kết quả của “vườn nho”, mà là cung cách ứng xử bất chính của các tá điền. Họ là những ai? Lịch sử Israel đã cho câu trả lời: Ed 34 vạch mặt họ là các mục tử xấu, những kẻ chỉ biết lo cho bản thân mình, không lo chăn dắt đàn chiên (34,2-4), thống trị chiên một cách hà khắc tàn bạo…, không lo bảo vệ, chăm sóc, kiếm tìm chiên (34,5). Đó rõ ràng là các thủ lãnh đạo lẫn đời của dân. Còn trong Tin Mừng, Đức Giêsu nói thẳng đó là các thượng tế, kỳ mục và biệt phái (x.Mt 21,23.45).
- Dựa theo lời cắt nghĩa áp dụng của Đức Giêsu: “…Nước Thiên Chúa, Thiên Chúa sẽ lấy đi không cho các ông nữa mà ban cho một dân biết làm cho Nước ấy sinh hoa lợi” (Mt 21,43). Vậy “chủ vườn” là Thiên Chúa; “vườn nho” là Nước Thiên Chúa; Còn “tá điền”? Ở đây ta thấy, chủ sẽ thay thế (xem bài suy niệm tuần trước) tất cả bọn tá điền bằng một dân mới (“một DÂN” chứ không là những cá nhân). Như vậy có thể suy đoán rằng DÂN MỚI là Giáo Hội. Thật vậy, trước đó Đức Giêsu đã trao chìa khóa Nước Trời cho Phêrô và Giáo Hội (x. Mt 16,19; 18,18); Từ đó có thể coi “các tá điền gian ác” là biểu tượng của “dân CŨ” (đối xứng với Dân MỚI) tức là dân Israel cứng đầu cứng cổ, không chịu nghe lời biết bao nhiêu đợt ngôn sứ mà Thiên Chúa gởi tới nhắc nhở dân (so Mt 21,34-36 với Gr 7,25-26; Gr 25,4 và 2Sb 36,14-16).
Như vậy cũng có thể hiểu “các tá điền” là Israel, là “cây vả” bề ngoài xem um tùm xanh tốt nhưng thực chất không cho ra được một quả trái nào (x.Mt 21,19). Tuy vậy chúng ta đừng nghĩ rằng Thiên Chúa sẽ loại bỏ Israel ra khỏi Nước Thiên Chúa: mọi ngăm đe trong Kinh Thánh đều chủ yếu là lời kêu mời hoán cải; Và mọi sự sẽ trở nên tươi sáng nếu kẻ lầm lạc biết HỐI HẬN (X.Mt 21,29) ăn năn, trường hợp dân Ninivê trong truyện ngôn sứ Giona là một điển hình.
- “Gần đến mùa hái nho, ông sai…để thu hoa lợi” (21,34). Ông chủ dù đi xa nhưng ông vẫn là người nắm thế chủ động, từ xa điều hành mọi diễn tiến hoạt động “vườn nho”. Ông luôn quan tâm tới “vườn nho”: ngày thu hoạch ông biết rõ, nên khi ngày ấy GẦN ĐẾN, ông đã sai đầy tớ đến chuẩn bị cho mùa thu hoạch.
Trong Kinh Thánh, “mùa thu hoạch đến” là biểu tượng của ngày cánh chung. Ở đây nên lưu ý: Mùa thu hoạch GẦN ĐẾN nghĩa là gần kề nhưng chưa đến ngay đâu (x.Lc 21,8-9); nghĩa là thời điểm phán xét chung cuộc chưa đến ngay tức thời đâu. Do đó bài dụ ngôn vẫn còn là lời cảnh cáo chứ chưa phải là án quyết chung cuộc. Thế nhưng thời điểm đã gần kề, không thể chần chờ được nữa, phải sinh trái nếu không muốn chết khô, bị đốn chặt (x.Mt 21,19; Lc13,8-9).
Sứ điệp của dụ ngôn không phải là án tru diệt mà là lời mời gọi hoán cải, mời mọi người hãy trở nên thành phần của Dân Mới, biết làm cho Nước Thiên Chúa sinh hoa lợi (x.Mt 21,43b).
- Thái độ phản động của các tá điền (21,35): điều bất ngờ là trước thịnh tình chủ dành cho mình, các tá điền đã đáp trả lại bằng một thái độ phản động trắng trợn, được biểu lộ qua cung cách ứng xử ngày càng đậm nét bạo lực đầy ác tâm cố ý đối với các đầy tớ mà chủ gửi đến để thu phần hoa lợi: họ bắt, đánh, giết, ném đá. Chỉ trong một câu ngắn gọn Mt 21,35-36 đã gợi lại cả một lịch sử phản loạn của dân, nhất là các thủ lãnh Do Thái đối với các ngôn sứ (x.Mt 23, 29-32).
Lý do chống đối vì họ muốn chiếm đoạt vườn nho bằng cách loại trừ các dự tính của chủ, kể cả giết đứa con một, loại trừ chủ ra khỏi cuộc đời mình (x.Mt 21,28). Đó rõ ràng là một biến thái của tội nguyên tổ: cơn cám dỗ muốn loại trừ Thiên Chúa ra khỏi cuộc đời mình, muốn đoạt quyền làm Chúa luôn bám sát, thao túng con người và cường độ ngày càng gia tăng. Chỉ có Thập Giá của Đức Giêsu mới giúp được nhân loại giải thoát khỏi cuồng vọng phản động ngu xuẩn này.
Tham vọng xuẩn động đòi chiếm Vườn Nho Nước Thiên Chúa, đòi dành riêng ơn cứu độ cho riêng mình dường như ăn sâu trong tâm khảm người Do Thái, vì họ tự hào được Chúa chọn làm dân riêng, nên có quyền giữ và ban phát ơn cứu độ cho kẻ khác theo kiểu của họ muốn. Điều đó còn để lại nhiều dấu vết trong Tin Mừng: lúc Đức Giêsu còn sinh thời, đi rao giảng tới đâu thì dân địa phương có khuynh hướng giữ người lại cho riêng họ (x. Lc 4, 42-43; Mc 1,37-38); Ngay cả tông đồ Gioan cũng có đầu óc đó khi ngăn cản không cho một người không thuộc Nhóm Mười Hai làm phép lạ trừ quỷ nhân danh Đức Giêsu (x.Lc 9,48-50; Mc 9, 38-40); Rồi đến thời các tông đồ, một số người Do Thái đã tin vào Đức Giêsu nhất định buộc các dân ngoại muốn gia nhập Kitô giáo phải chịu phép cắt bì, giữ luật Môsê trước (x.Cv 15,5); Cơn cám giỗ “muốn làm Thiên Chúa” bằng con đường chiếm đoạt (ăn trái cấm) luôn rình rập nhân loại trong mọi thời đại.
- Phản ứng ban đầu của chủ (21,36-37): thật kỳ lạ, ông không trừng trị bọn phản động ngay. Ông gởi các đầy tớ khác đến với họ! cũng cùng một kết quả! Ông lại sai chính con trai mình đến gặp chúng…và gian mưu phản động muốn cướp vườn nho giờ đây mới bộc lộ trọn vẹn. Sự tính toán “sai lạc” này đã đưa con ông đến cái chết. Ông chủ này mất trí?
Thật ra lối ứng xử như vậy không có trong đời thường của nhân loại. Đó là cách ứng xử lạ thường của Thiên Chúa đã thực hiện trong dòng lịch sử để cứu nhân loại và cũng để báo trước con đường Thập Giá và Phục Sinh của Đức Giêsu (x.Mt 23,33-39). Thiên Chúa kiên nhẫn là vì Người là Tình Yêu; Tất cả đều là thụ tạo của Người, Người muốn cứu tất cả: thay vì tiêu diệt, loại trừ, Thiên Chúa muốn quy tụ mọi sự trong Người. Do đó dụ ngôn này là một cảnh cáo hơn là một lời tuyên án. Matthêu muốn mọi Kitô hữu phải lo sửa mình khi đọc dụ ngôn này đừng bắt chước điều sai trái của tổ tiên đòi loại bỏ Thiên Chúa ra khỏi cuộc đời mình.
- Ý đinh thật sự của ông chủ (21,42) : trình bày dụ ngôn xong, Đức Giêsu đặt câu hỏi mong thức tỉnh các thính giả của Người: “khi chủ vườn nho đến, ông sẽ làm gì bọn tá điền kia?”- Họ đáp: “ác giả ác báo, ông sẽ tru diệt bọn chúng, và cho các tá điền khác canh tác vườn nho…” . Lẽ thường theo cái nhìn trần gian thì phải là như thế, “gieo gió thì gặt bão”, “lường đấu nào thì sẽ được đong lại bằng đấu ấy”. Tuy nhiên ông chủ này là Thiên Chúa, Người không trả thù các thọ tạo của Người; Người tận dụng mọi phương thế để thứ tha, cứu rỗi. Do đó tiếp theo lời đáp lấy ác báo ác thì Đức Giêsu đã đưa ra câu đáp “biến đổi điều ác thành phương thế cứu độ”: Đức Giêsu trích lời Kinh Thánh để cho họ thấy đây là ý Cha: “Tảng Đá thợ xây nhà loại bỏ đã trở nên đá tảng góc tường. Đó chính là công trình của Chúa…” Thật vậy cái chết của Người Con là chính Đức Giêsu Thập Giá đã trở thành công trình kỳ diệu của Chúa: Đức Giêsu phục sinh. Do đó thay vì dân Do Thái và các thủ lãnh bị tru diệt thì họ vẫn được thông phần vào sự sống mới trong Thập Giá và phục sinh của Đức Giêsu.
Ngày mà chủ vườn nho đến _ngày Tận Thế _ chưa đến, nghĩa là thời giờ để nhận định, nhận lỗi, HỐI HẬN, đổi đời vẫn còn. Qua dụ ngôn, Đức Giêsu nhắc lại quá khứ sai lầm cho người Do Thái không nhằm bắt lỗi mà hi vọng giúp họ nhận ra điều sai trái của mình để rồi HỐI HẬN (x.Mt 21,32b); Còn việc Người báo trước Thập Giá Phục Sinh (Mt 21,42) là để làm DẤU CHỈ chuẩn bị tâm hồn họ để khi sự việc xảy ra ứng nghiệm thì họ bừng tỉnh lương tâm mà tin vào Người (x.Ga 14,29) và nhờ đó cũng được hưởng phúc lộc Nước Thiên Chúa.
Đức Giêsu đã đọc ra được ý định nhân hậu từ ngàn đời của Chúa Cha ngay trong ác ý của các tá điền, do đó Người sẵn sàng tế hiến thân mình biến ác ý đó thành phương thế cứu độ.
Đó cũng là bài học cho “các tá điền mới”, cho Giáo Hội, lẫn cho người Do Thái, vì tiếng gọi vào làm vườn nho cho chủ vẫn còn, không bao giờ là quá trễ dù đã 17 giờ rồi, dù cứng đầu như đứa con thứ nhất (21,29) hay giả dối như đứa thứ hai (21,30), miễn là biết HỐI HẬN, hoán cải.
Frère Pierre Đình Long FSC
