Giới thiệu
Các bài suy niệm Đàng Thánh Giá năm nay được văn phòng tuyên úy nhà tù “Due Palazzi” ở thành phố Padova biên soạn. Đón nhận lời mời của Đức Thánh Cha Phanxicô, 14 người đã suy niệm về cuộc Thương Khó của Chúa Giêsu Kitô Chúa chúng ta bằng cách tái hiện nó trong cuộc sống của họ. Trong số này có 5 tù nhân, một gia đình nạn nhân của một vụ giết người, con gái của một tù nhân bị kết án chung thân, một nữ giáo viên của nhà tù, một người giám thị, một bà mẹ của một tù nhân, một giáo lý viên, một tu huynh tình nguyện viên, một nhân viên cảnh sát nhà tù và một linh mục bị tố cáo và sau 8 năm xét xử đã được tuyên bố vô tội hoàn toàn.
Đồng hành cùng Chúa Kitô trên con đường Thánh Giá, với giọng khàn khàn của những người sống trong thế giới của các nhà tù, là một cơ hội để chứng kiến cuộc song đấu phi thường giữa Sự Sống và Cái Chết, và khám phá ra những điều tốt nhất xen lẫn với những điều xấu. Chiêm ngắm đồi Canvê từ phía sau những song sắt là tin rằng toàn bộ cuộc sống có thể được quyết định chỉ trong khoảnh khắc, như đã xảy ra với người trộm lành. Chỉ cần lấp đầy những khoảnh khắc đó bằng sự thật: ăn năn thống hối về tội lỗi đã phạm, xác tín rằng sự chết không phải là mãi mãi, tin chắc rằng Chúa Kitô là người vô tội đã bị chế giễu cách bất công. Mọi sự đều có thể đối với những người tin, bởi vì ngay cả trong bóng tối của nhà tù vẫn vang lên lời loan báo tràn đầy hy vọng: “Đối với Thiên Chúa không có gì là không thể được” (Lc 1,37). Nếu có ai đó nắm lấy tay họ, thì cho dù là người có thể phạm tội khủng khiếp nhất, họ vẫn có thể trở thành người được hồi sinh bất ngờ nhất. Chắc chắn là ngay cả khi kể về sự ác và đau khổ, người ta vẫn có thể dành chỗ cho ơn cứu độ khi nhận ra rằng giữa sự ác vẫn có hoạt động của sự thiện, và dành chỗ cho sự thiện (x. Sứ điệp của ĐTC nhân Ngày Thế giới Truyền thông Xã hội năm 2020).
Các bản văn mà cha tuyên úy Marco Pozza và tình nguyện viên Tatiana Mario đã thu thập lại được chính các nhân chứng viết, nhưng họ quyết định không ghi tên: người đã tham dự vào bài suy niệm này muốn nói thay cho tất cả những người trên thế giới đang chia sẻ cùng số phận. Chiều nay, trong sự thinh lặng của các nhà tù, tiếng nói của một người mong ước trở thành tiếng nói của tất cả mọi người.
Chúng ta cùng cầu nguyện: Lạy Thiên Chúa là Cha toàn năng, qua Chúa Giê-su Ki-tô Con Chúa, Chúa đã mang lấy các vết thương và thống khổ của nhân loại.
Hôm nay con có can đảm cầu xin Chúa, như người trộm đã hối cải: “Xin nhớ đến con!”
Con ở đây, trước nhan Chúa, trong bóng tối của nhà tù này, nghèo hèn, trần trụi, đói khổ và bị khinh khi, và con cầu xin Chúa đổ dầu tha thứ và an ủi trên các vết thương của con, và đổ rượu của tình huynh đệ củng cố trái tim.
Xin chữa lành con bằng ân sủng của Chúa và xin dạy con biết hy vọng trong thất vọng.
Lạy Chúa và Thiên Chúa của con, con tin, xin giúp con trong khi con cứng lòng tin.
Lạy Cha thương xót, xin tiếp tục tin tưởng con, xin ban cho con một cơ hội luôn mới mẻ, xin ôm lấy con trong tình yêu vô bờ bến của Cha. Với sự trợ giúp của Cha và ơn của Chúa Thánh Thần, con cũng sẽ có thể nhận ra Cha và phục vụ Cha trong các anh em của con. Amen.
Chặng thứ nhất: Chúa Giê-su bị kết án tử (Suy niệm của một tù nhân bị kết án tù chung thân)
Trích Tin Mừng theo thánh Luca (Lc 23,20-25)
Ông Philatô muốn thả Đức Giêsu, nên lại lên tiếng một lần nữa. Nhưng họ cứ một mực la lớn: “Đóng đinh! Đóng đinh nó vào thập giá!” Lần thứ ba, ông Philatô nói với họ: “Nhưng ông ấy đã làm điều gì gian ác? Ta xét thấy ông ấy không có tội gì đáng chết. Vậy ta sẽ cho đánh đòn rồi thả ra.” Nhưng họ cứ la to hơn, nhất định đòi phải đóng đinh Người. Và tiếng la càng thêm dữ dội. Ông Philatô quyết định chấp thuận điều họ yêu cầu. Ông phóng thích người tù họ xin tha, tức là tên bị tống ngục vì tội bạo động và giết người. Còn Đức Giêsu thì ông trao nộp theo ý họ muốn.
Nhiều lần, tại các tòa án và trên báo chí, tiếng la hét đó: “Đóng đinh nó vào thập giá!” ào ào đổ xuống. Đó là tiếng thét gào mà tôi đã nghe đổ xuống trên tôi: tôi đã bị kết án chung thân, cùng với cha tôi. Tôi đã bắt đầu bị đóng đinh từ khi còn là một đứa bé: nếu nghĩ về nó, tôi nhìn thấy lại cảnh mình cuộn tròn trên chiếc xe buýt đưa tôi đến trường, bị gạt ra ngoài vì nói lắp, không có mối quan hệ nào. Tôi đã bắt đầu lao động từ khi còn nhỏ, không được học hành: sự dốt nát đã chiến thắng sự ngây thơ của tôi. Sau đó, tình trạng bị bắt nạt đã cướp mất những ánh sáng ít ỏi trong thời thơ ấu của đứa trẻ chào đời ở Calabria vào những năm 1970. Tôi trông giống như tên cướp Baraba hơn là giống Chúa Kitô, nhưng sự lên án dữ dội nhất vẫn là từ lương tâm của tôi: ban đêm tôi mở đôi mắt và tìm kiếm trong tuyệt vọng một ánh sáng chiếu sáng lịch sử đời tôi.
Khi bị nhốt trong phòng giam, tôi đọc lại các trang về cuộc Thương Khó của Chúa Kitô, tôi òa khóc: sau 29 năm ở tù, tôi vẫn chưa mất đi khả năng khóc, chưa mất đi khả năng xấu hổ về quá khứ của mình, về điều ác mà tôi đã phạm. Tôi cảm thấy mình là Baraba, là Phêrô và Giuđa trong cùng một con người duy nhất của tôi. Quá khứ là điều gì đó mà tôi cảm thấy kinh tởm dẫu biết rằng đó là lịch sử đời tôi. Tôi đã sống nhiều năm trong nhà tù cực kỳ nghiêm khắc theo điều luật 41-bis và cha tôi đã chết khi bị giam trong cùng một điều kiện như tôi. Nhiều lần, vào ban đêm, tôi nghe thấy ông khóc trong phòng giam. Ông che dấu điều đó nhưng tôi nhận ra nó. Cả hai chúng tôi đều chìm trong bóng tối cùng tận. Tuy nhiên, trong hoàn cảnh không có sự sống này, tôi luôn tìm kiếm điều gì đó có thể là sự sống: thật là lạ khi nói điều này, nhưng nhà tù là sự cứu rỗi của tôi. Nếu đối với ai đó tôi vẫn là Baraba, tôi không tức giận: trong lòng mình tôi cảm thấy rằng Con Người vô tội đó, bị kết án như tôi, đã đến tìm tôi trong nhà tù để dạy tôi về sự sống.
Lạy Chúa Giê-su, mặc cho những tiếng gào thét dữ dội làm chúng con ngoảnh mặt đi, chúng con vẫn thấy Chúa giữa đám đông những người gào thét muốn Chúa phải bị đóng đinh; và có lẽ chúng con cũng nằm trong số đó, không ý thức về sự dữ mà chúng con có thể phạm. Từ các phòng giam của chúng con, chúng con muốn cầu nguyện với Chúa Cha cho những người bị kết án tử hình như Chúa và cho những người vẫn muốn thay thế quyền xét xử tối cao của Chúa.
Chúng ta cùng cầu nguyện
Lạy Thiên Chúa, Đấng yêu quý sự sống, trong bí tích hòa giải Chúa luôn ban cho chúng con cơ hội mới để thưởng nếm lòng thương xót vô bờ của Chúa, chúng con xin Chúa đổ tràn ơn khôn ngoan cho chúng con để nhìn mỗi người nam, người nữ như đền thờ của Chúa Thánh Thần và tôn trọng họ trong phẩm giá bất khả xâm phạm. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Ki-tô Chúa chúng con. Amen.
Chặng thứ hai: Chúa Giê-su vác Thánh giá (Suy niệm của đôi vợ chồng có con gái bị sát hại)
Trích Tin Mừng theo thánh Marco (15,16-20)
Lính điệu Đức Giêsu vào bên trong công trường, tức là dinh tổng trấn, và tập trung cả cơ đội lại. Chúng khoác cho Người một tấm áo điều, và kết một vòng gai làm vương miện đặt lên đầu Người. Rồi chúng bái chào Người: “Vạn tuế đức vua dân Do Thái!” Chúng lấy cây sậy đập lên đầu Người, khạc nhổ vào Người, và quỳ gối bái lạy. Chế giễu chán, chúng lột áo điều ra, và cho Người mặc áo lại như trước. Sau đó, chúng dẫn Người đi để đóng đinh vào thập giá.
Vào mùa hè khủng khiếp đó, cuộc sống của người cha người mẹ như chúng tôi đã chết cùng với cái chết của hai đứa con gái. Một đứa bị sát hại cùng với người yêu bởi bạo lực mù quáng của một người không có lòng thương xót; đứa kia, nhờ phép lạ, đã sống sót, nhưng vĩnh viễn không còn nở nụ cười. Cuộc sống của chúng tôi là một cuộc đời hy sinh, đặt nền tảng trên công việc và gia đình. Chúng tôi đã dạy các con của mình tôn trọng người khác và giá trị của việc phục vụ những người nghèo khổ nhất. Chúng tôi thường tự nhủ: “Tại sao sự ác vùi dập này lại xảy ra với chúng tôi?” Chúng tôi không tìm được bình an. Ngay cả công lý mà chúng tôi luôn tin tưởng cũng không thể xoa dịu vết thương sâu thẳm nhất: nỗi đau của chúng tôi sẽ còn mãi cho đến cuối đời.
Thời gian không làm cho gánh nặng của thập giá mà chúng tôi đã vác trên vai được nhẹ đi: chúng tôi không thể quên người mà bây giờ không còn nữa. Chúng tôi đã già, luôn là những người thiếu tự vệ nhất, và chúng tôi là nạn nhân của nỗi đau tồi tệ nhất trên đời: sống sót sau cái chết của con gái.
Thật khó để diễn tả, nhưng trong thời khắc mà nỗi tuyệt vọng dường như áp đảo, Chúa đã đến gặp chúng tôi, với những cách thế khác nhau, khi ban cho chúng tôi ơn yêu thương nhau như vợ chồng, nâng đỡ nhau dù mệt mỏi. Ngài mời gọi chúng tôi mở cửa nhà mình cho những người yếu đuối nhất, cho người thất vọng, đón tiếp người đến gõ cửa thậm chí là chỉ xin một bát súp. Làm việc bác ái, giới răn của chúng ta, đối với chúng tôi là một hình thức cứu độ: chúng tôi không muốn đầu hàng sự ác. Thật sự là tình yêu Thiên Chúa có khả năng tái sinh sự sống, bởi vì, trước chúng ta, Chúa Giêsu Con Thiên Chúa đã nếm trải nỗi đau con người để có thể cảm được lòng cảm thương thực sự.
Lạy Chúa Giê-su, chúng con cảm thấy rất đau khổ khi nhìn thấy Chúa bị đánh đập, sỉ nhục và lột trần, nạn nhân vô tội của sự cứng tin vô nhân đạo. Trong đêm đau khổ này, chúng con dâng lên Chúa Cha những lời cầu xin để phó thác cho Người tất cả những người gánh chịu bạo lực và tội lỗi.
Chúng ta cùng cầu nguyện
Lạy Thiên Chúa, là công lý và ơn cứu độ của chúng con, Đấng ban cho chúng con người Con độc nhất của Chúa khi tôn vinh Ngài trên ngai Thánh giá, xin đổ tràn tâm hồn chúng con niềm hy vọng của Chúa để nhận ra Chúa hiện diện trong những giờ phút đen tối của cuộc sống chúng con. Xin an ủi chúng con trong mọi phiền não và nâng đỡ chúng con trong thử thách, khi chờ đợi Nước Chúa hiển trị. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Ki-tô Chúa chúng con. Amen.
Chặng thứ III: Chúa Giê-su ngã xuống đất lần thứ nhất (Suy niệm của một tù nhân)
Trích sách Ngôn sứ Isaia (53,4-6)
Sự thật, chính người đã mang lấy những bệnh tật của chúng ta, đã gánh chịu những đau khổ của chúng ta, còn chúng ta, chúng ta lại tưởng người bị phạt, bị Thiên Chúa giáng hoạ, phải nhục nhã ê chề. Chính người đã bị đâm vì chúng ta phạm tội, bị nghiền nát vì chúng ta lỗi lầm; người đã chịu sửa trị để chúng ta bình an, đã phải mang thương tích cho chúng ta được chữa lành.Tất cả chúng ta lạc lõng như chiên cừu, lang thang mỗi người một ngả. Nhưng Đức Chúa đã đổ trên đầu người tội lỗi của tất cả chúng ta.
Đó là lần thứ nhất tôi vấp ngã, nhưng lần vấp ngã đó đối với tôi chính là cái chết: tôi đã cướp đi sự sống của một người. Chỉ cần một ngày là đủ đi từ một cuộc sống không thể chê trách đến thực hiện một việc làm vi phạm đến mọi giới răn. Tôi thấy mình là hình ảnh hiện đại của người trộm đã cầu xin Chúa Ki-tô: “Xin nhớ đến tôi!”. Còn hơn là thống hối, tôi tưởng tượng anh ta như một người ý thức mình đi trên con đường sai trái. Tôi nhớ về tuổi thơ của mình với môi trường lạnh lẽo và thù oán nơi tôi lớn lên: chỉ cần tìm thấy sự mỏng manh yếu đuối của người khác là đủ để biến nó thành trò chơi giải trí. Tôi đã tìm những người bạn chân thành, tôi đã muốn được chấp nhận như tôi là, nhưng không thành công. Tôi đau khổ vì hạnh phúc của người khác, tôi cảm thấy những cây gậy thọc giữa bánh xe, họ chỉ yêu cầu tôi hy sinh và tuân giữ các quy tắc: tôi cảm thấy mình là người lạ đối với tất cả và tôi đã cố gắng trả thù bằng mọi giá.
Tôi đã không nhận thấy rằng sự ác từ từ lớn lên trong tâm hồn tôi. Cho đến một buổi chiều, giờ đen tối của tôi đã đến: trong một khoảnh khắc, như một trận tuyết lở, tôi nhớ lại tất cả những bất công mà tôi đã phải chịu trong cuộc sống. Sự giận dữ đã giết chết sự dịu dàng, tôi đã phạm một tội ác lớn hơn rất nhiều tất cả những gì tôi đã nhận được. Sau đó, trong nhà tù, sự lăng mạ của những người khác đã trở thành điều sỉ nhục đối với chính tôi: chỉ cần một chút xíu nữa là tôi kết thúc cuộc đời, tôi không thể chịu nỗi nữa. Tôi cũng đã đưa cả gia đình tôi đến bờ vực thẳm: vì tôi, họ mất tiếng tăm, danh dự, họ trở thành gia đình của tên sát nhân. Tôi không tìm cách bào chữa hay xin giảm tội, tôi sẽ hoàn thành án của tôi cho đến ngày cuối cùng bởi vì ở trong tù tôi đã tìm thấy những người giúp tôi khôi phục lại niềm tin đã bị mất.
Việc không nghĩ rằng trên thế gian tồn tại điều tốt chính là sự vấp ngã đầu tiên của tôi. Vấp ngã thứ hai, tội giết người, hầu như là hậu quả: tôi đã chết từ trong tâm hồn.
Lạy Chúa Giêsu, cả Chúa cũng đã chết trên thế gian. Lần đầu tiên có lẽ là lần khó khăn nhất bởi vì tất cả đều mới mẻ: cú đánh quá mạnh và hoang mang bối rối chế ngự. Chúng con phó thác cho Chúa Cha những người đang đóng mình với những lý luận riêng của họ và không thể nhận ra những tội lỗi đã phạm.
Chúng ta cùng cầu nguyện
Lạy Thiên Chúa, Chúa đã nâng con người vấp ngã đứng lên, chúng con cầu xin Chúa: xin đến trợ giúp sự yếu đuối của chúng con và ban cho chúng con đôi mắt để chiêm ngắm những dấu chỉ của tình yêu Chúa được gieo vãi trong cuộc sống hàng ngày của chúng con. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Kitô Chúa chúng con.
Chặng thứ IV: Chúa Giêsu gặp Đức Mẹ (Suy niệm của một người mẹ có con bị tù)
Trích Tin Mừng theo thánh Gioan (Ga 19, 25-27)
Đứng gần thập giá Đức Giêsu, có thân mẫu Người, chị của thân mẫu, bà Maria vợ ông Cơlôpát, cùng với bà Maria Mácđala. Khi thấy thân mẫu và môn đệ mình thương mến đứng bên cạnh, Đức Giêsu nói với thân mẫu rằng: ‘Thưa Bà, đây là con của Bà’. Rồi Người nói với môn đệ: ‘Đây là mẹ của anh’. Kể từ giờ đó, người môn đệ rước bà về nhà mình.
Với việc con trai bị kết án, tôi không có một chút mảy may cám dỗ từ bỏ con mình. Vào ngày con tôi bị bắt, tất cả cuộc sống chúng tôi đã thay đổi: cả gia đình vào tù cùng con. Ngay cả hôm nay, sự phán xét của mọi người vẫn không dịu lại, đó là một lưỡi dao sắc: những ngón tay chỉ thẳng vào tất cả chúng tôi làm đè nặng thêm những đau khổ mà chúng tôi đã mang trong tâm hồn.
Các vết thương lớn dần theo từng ngày, thậm chí lấy đi hơi thở của chúng tôi.
Tôi cảm thấy sự gần gũi của Đức Mẹ: Mẹ giúp tôi không bị đè bẹp bởi tuyệt vọng, Mẹ giúp tôi chịu đựng những điều xấu. Tôi trao phó con trai cho Mẹ: chỉ với Mẹ Maria tôi mới có thể thổ lộ nỗi sợ hãi của tôi, tôi đã thấy chính Mẹ đã trải nghiệm những đau khổ này trong lúc Mẹ đi lên núi Sọ. Trong thâm tâm, Mẹ biết Con Mẹ sẽ không thoát khỏi sự xấu xa của con người, nhưng Mẹ không từ bỏ Con Mẹ. Mẹ ở đó, chia sẻ nỗi đau, đồng hành với Chúa Giêsu bằng sự hiện diện. Tôi tưởng tượng khi đó Chúa Giêsu ngước nhìn lên, bắt gặp đôi mắt đầy tình yêu của Mẹ và không bao giờ cảm thấy cô đơn.
Tôi cũng muốn làm như vậy.
Tôi xin nhận lỗi cho con tôi, tôi cũng xin tha thứ cho trách nhiệm của tôi. Tôi khẩn nài lòng thương xót trên tôi, điều mà chỉ một người mẹ mới có thể cảm nhận được, để con trai tôi có thể trở lại cuộc sống bình thường sau khi mãn hạn tù. Tôi tiếp tục cầu nguyện cho con trai tôi để ngày qua ngày, con tôi có thể trở thành một người khác, một lần nữa có khả năng yêu thương chính mình và người khác.
Lạy Chúa Giêsu, cuộc gặp gỡ với Mẹ Chúa, trên đường Thánh giá, có lẽ là cảm động và đau đớn nhất. Giữa cái nhìn của Mẹ và của Chúa, chúng con xin đặt tất cả người thân trong gia đình và bạn bè, những người cảm thấy xót xa và bất lực trước số phận của những người thân yêu.
Chúng ta cùng cầu nguyện
Lạy Mẹ Maria, Mẹ Thiên Chúa và Mẹ Giáo hội, người môn đệ trung tín của Con Mẹ, chúng con hướng về Mẹ, để phó thác nơi Mẹ ánh mắt ân cần và sự chăm sóc mẫu tử của Mẹ, để phó thác nơi Mẹ tiếng kêu của nhân loại đang rên rỉ và đau khổ chờ mong ngày nước mắt trên từng khuôn mặt sẽ được lau khô. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Kitô Chúa chúng con. Amen.
Chặng thứ V: Ông Simôn vác Thánh Giá đỡ Chúa Giêsu (Suy niệm của một tù nhân)
Trích Tin Mừng theo thánh Luca (Lc 23,26)
Khi điệu Đức Giêsu đi, họ bắt một người từ miền quê lên, tên là Simôn, gốc Kyrênê, đặt thập giá lên vai cho ông vác theo sau Đức Giêsu.
Với nghề của tôi, tôi đã giúp các thế hệ trẻ em sống ngay thẳng. Rồi một hôm, tôi đã sa ngã. Như thể người ta đã đánh gẫy lưng của tôi: việc làm của tôi khiến tôi bị lên án nhục nhã. Tôi bị vào tù: ngục tù đã vào tận nhà tôi. Từ đó tôi trở thành một người đi hoang trong thành phố: tôi đã mất tên, họ gọi tôi với tội danh mà công lý đã buộc tội tôi. Tôi không còn là người chủ cuộc đời mình nữa. Khi tôi nghĩ đến hình ảnh đứa trẻ với đôi giày bị rách, đôi chân bị ướt, quần áo cũ kỷ: đó chính là tôi, có một thời tôi là đứa trẻ như thế. Rồi một ngày, ngày tôi bị bắt giam: ba người đàn ông mặc đồng phục, một thể thức cứng rắn và nhà tù nuốt chửng tôi vào trong bức tường.
Thập giá họ đặt trên vai tôi thật nặng. Với thời gian, tôi đã học cách sống chung với nó, nhìn trực tiếp vào thập giá và đặt tên cho nó: tôi và nó trải qua nhiều đêm trọn đồng hành với nhau. Trong các nhà tù, tất cả đều biết Simon xứ Kyrênê: đó là tên chỉ những người thiện nguyện, của người leo lên đồi Canvê này để giúp vác đỡ thập giá; đó là những người khước từ luật lệ băng đảng để lắng nghe lương tâm. Rồi Simon xứ Kyrênê là người ở cùng phòng giam với tôi: tôi đã biết ông trong đêm đầu tiên ở nhà tù. Đó là một người đã từng sống nhiều năm trên một băng ghế, chẳng được tình thương cũng chẳng có lợi tức. Của cải duy nhất của ông bấy giờ là hộp bánh ngọt. Ông vốn là người thích ăn đồ ngọt, nhưng vẫn nài nỉ để tôi mang hộp bánh ngọt ấy cho vợ tôi lần đầu tiên khi cô ấy đến thăm tôi: cô ấy đã bật khóc vì cử chỉ bất ngờ rất ân cần như thế.
Tôi đang già đi trong tù: tôi mơ ước trở về một ngày mà tôi có thể tin tưởng vào con người.
Trở thành một người Kyrênê mang lại niềm vui cho một ai đó.
Lạy Chúa Giêsu, từ lúc Chúa được sinh ra cho đến khi gặp một người không quen biết giúp Chúa vác đỡ Thánh Giá, Chúa đã muốn cần sự giúp đỡ của chúng con. Như người Kyrênê, chúng con cũng muốn trở thành người thân cận của anh chị em chúng con và cộng tác với lòng thương xót Chúa Cha để làm nhẹ bớt ách sự dữ đang đè nặng trên anh chị em chúng con.
Chúng ta cùng cầu nguyện
Lạy Thiên Chúa, Đấng bảo vệ những người nghèo và là Đấng an ủi những người khốn cùng, cùng với sự hiện diện của Chúa, xin ban sức mạnh cho chúng con và xin giúp chúng con mỗi ngày mang lấy ách ngọt ngào của giới răn yêu thương của Chúa. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Kitô Chúa chúng con. Amen.
Chặng thứ VI: Bà Vêronica lau mặt Chúa Giêsu (Suy niệm của một giáo lý viên của giáo xứ)
Trích Thánh vịnh (Tv 27, 8-9) Nghĩ về Ngài, lòng con tự nhủ: hãy tìm kiếm Thánh Nhan.
Lạy Chúa, con tìm thánh nhan Ngài, xin Ngài đừng ẩn mặt.
Tôi tớ Ngài đây, xin đừng giận mà ruồng rẫy, chính Ngài là Đấng phù trợ con.
Xin chớ bỏ rơi, xin đừng xua đuổi, lạy Thiên Chúa, Đấng cứu độ con”.
Là một giáo lý viên, tôi đã lau khô biết bao nước mắt tuôn trào. Những dòng nước mắt không thể ngăn lại từ những con tim đã bị tan vỡ. Rất nhiều lần tôi đã gặp những con người tuyệt vọng, mà trong bóng tối của nhà tù, họ tìm lý do cho sự ác dường như vô tận của họ. Những giọt nước mắt này có vị của thất bại và cô đơn, của hối hận và thiếu cảm thông. Tôi thường tưởng tượng nếu Chúa Giêsu ở vị trí của tôi nơi nhà tù thì Chúa sẽ lau những dòng nước mắt đó như thế nào? Chúa sẽ xoa dịu nỗi buồn phiền cho các tù nhân này như thế nào, những người không tìm được một lối thoát cho điều khiến họ phải đầu hàng trước sự ác?
Tìm một câu trả lời là một bài tập khó khăn, thường không thể hiểu được đối với lý luận nhỏ bé và giới hạn của chúng tôi. Con đường Chúa gợi ý cho tôi là không sợ hãi khi chiêm ngắm những khuôn mặt bị biến dạng do đau khổ. Tôi được mời gọi ở lại đó, bên cạnh, tôn trọng sự thinh lặng của họ, lắng nghe nỗi đau, và cố gắng có cái nhìn vượt lên định kiến, như Chúa Giêsu nhìn sự mỏng manh yếu đuối và giới hạn của chúng ta bằng đôi mắt đầy yêu thương. Mỗi người, ngay cả với các tù nhân, mỗi ngày có cơ hội để trở thành những con người mới nhờ những cái nhìn không xét đoán, nhưng mang lại sự sống và niềm hy vọng.
Và bằng cách này những giọt nước mắt rơi xuống có thể trở nên hạt mầm của một vẻ đẹp, là điều thật khó tưởng tượng.
Lạy Chúa Giêsu, bà Vêrônica đã tỏ lòng trắc ẩn với Chúa. Bà đã gặp một người đau khổ và đã phát hiện ra khuôn mặt Chúa. Chúng con xin phó thác những người nam và nữ của thời đại chúng con cho Chúa Cha, để họ tiếp tục lau khô những giọt nước mắt cho anh chị em chúng con.
Chúng ta cùng cầu nguyện
Lạy Chúa là ánh sáng và suối nguồn ánh sáng, trong sự yếu đuối Chúa biểu lộ quyền năng và tình yêu vĩ đại, xin khắc ghi vào tâm hồn chúng con khuôn mặt Chúa, để chúng con biết nhận ra Chúa trong những đau khổ của nhân loại. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Kitô Chúa chúng con. Amen.
Chặng thứ VII: Chúa Giêsu ngã xuống đất lần thứ hai(Suy niệm của một tù nhân)
Trích Tin Mừng theo thánh Luca (Lc 23, 34)
Bấy giờ Đức Giêsu cầu nguyện rằng: Lạy Cha, xin tha cho họ, vì họ không biết việc họ làm. Rồi họ lấy áo của Người chia ra mà bắt thăm.
Trước đây, mỗi khi đi ngang qua một nhà tù, tôi thường ngoảnh mặt ngó sang nơi khác và thầm nhủ: “Mình sẽ không bao giờ kết thúc ở trong đó”. Có những lần tôi đã nhìn nhà tù, thở dài sầu muộn và cảm thấy tối tăm. Khi đi ngang qua nhà tù tôi cảm thấy như đang đi qua một nghĩa trang của những người sống đã chết. Rồi một ngày, tôi đã kết thúc cuộc đời đằng sau song sắt cùng với em trai. Và dường như điều đó là chưa đủ, tôi đã đưa cả cha mẹ tôi vào trong đó. Từ một lãnh địa xa lạ, nhà tù trở thành nhà của chúng tôi: những người đàn ông trong một phòng giam, và mẹ chúng tôi trong một phòng giam khác. Tôi nhìn cha mẹ, cảm thấy xấu hổ: tôi không muốn được gọi là một người đàn ông. Cha mẹ tôi đã già đi trong tù vì tội của tôi.
Tôi đã ngã xuống đất hai lần. Lần đầu tiên khi cái xấu quyến rũ tôi và tôi đã chịu thua: Tôi buôn ma túy, trong mắt tôi hoạt động này đáng giá hơn công việc của cha tôi, phải nai lưng làm việc 10 tiếng một ngày. Lần ngã thứ hai xảy ra khi tôi phá sạt nghiệp gia đình, tôi bắt đầu tự hỏi: “Tôi là ai tại sao Đức Kitô chết vì tôi?” Tiếng kêu của Chúa Giêsu “Lạy Cha, xin tha cho họ vì họ không biết việc họ làm”. Tôi đọc được điều này trong đôi mắt mẹ tôi: bà đã mặc lấy sự xấu hổ của mọi người trong nhà để cứu gia đình. Và bà mang lấy khuôn mặt của cha tôi, người tự thẳm sâu đã tuyệt vọng trong phòng giam. Chỉ hôm nay tôi mới có thể thừa nhận điều này: trong những năm đó tôi không biết mình đã làm gì. Giờ đây tôi biết điều đó, với sự trợ giúp của Chúa, tôi đang cố gắng xây dựng lại cuộc đời. Tôi mắc nợ cha mẹ tôi: nhiều năm trước họ đã phải bán đấu giá những thứ thân thương nhất của chúng tôi, bởi vì họ không muốn tôi phải sống trên đường phố. Trên hết, tôi mắc nợ chính tôi về ý nghĩ để cho cái ác tiếp tục điều khiển cuộc sống của tôi. Điều này đã trở thành đàng thánh giá của tôi.
Lạy Chúa Giêsu, Chúa lại ngã xuống đất một lần nữa, Chúa bị đè nặng do bởi việc quyến luyến cái xấu của con, do nỗi sợ hãi không thể trở thành người tốt hơn. Với đức tin, chúng con hướng về Cha và chúng con cầu nguyện cho tất cả những ai vẫn chưa biết cách thoát khỏi quyền lực của Satan, khỏi tất cả sức cuốn hút từ việc làm của Satan và hàng ngàn hình thức quyến rũ của nó.
Chúng ta cùng cầu nguyện
Lạy Chúa, Chúa không để chúng con trong đêm tối và bóng tối của sự chết, xin nâng đỡ sự yếu đuối của chúng con, xin giải thoát chúng con khỏi xiềng xích của điều ác và che chở chúng con bằng khiên sức mạnh của chúa, để chúng con có thể hát ca lòng thương xót Chúa muôn đời. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Kitô Chúa chúng con. Amen.
Chặng thứ VIII: Chúa Giêsu gặp các phụ nữ thành Giêrusalem
(Suy niệm của cô gái có cha bị kết án chung thân)
Tin Mừng theo thánh Luca (Lc 23,27-30)
Dân chúng đi theo Người đông lắm, trong số đó có nhiều phụ nữ vừa đấm ngực vừa than khóc Người. Đức Giê-su quay lại phía các bà mà nói: “Hỡi chị em thành Giê-ru-sa-lem, đừng khóc thương tôi làm gì. Có khóc thì khóc cho phận mình và cho con cháu. Vì này đây sẽ tới những ngày người ta phải nói: ‘Phúc thay đàn bà hiếm hoi, người không sinh không đẻ, kẻ không cho bú mớm!’ Bấy giờ người ta sẽ bắt đầu nói với núi non: ‘Đổ xuống chúng tôi đi!’, và với gò nổng: ‘Phủ lấp chúng tôi đi!’.
Là con gái của một tù nhân, nhiều lần tôi thấy mình hay được hỏi: “Bạn rất quý cha mình, nhưng có khi nào bạn nghĩ đến nỗi đau mà cha bạn gây ra cho các nạn nhân không?” Và những năm tháng qua, tôi chưa bao giờ tránh né trả lời rằng: “Có chứ, làm sao tôi không nghĩ về điều đó được.” Nhưng tôi cũng hỏi họ rằng: “Có khi nào bạn nghĩ rằng tôi là nạn nhân đầu tiên sau tất cả những gì cha tôi đã làm không? Suốt hai mươi tám năm qua, tôi đã phải chịu đựng bản án ấy, lớn lên mà không có cha bên cạnh.” Suốt những năm qua, tôi đã sống trong giận dữ, khắc khoải và u sầu. Tôi đi khắp các vùng của nước Ý, từ Bắc tới Nam để ở cùng ông ấy. Tôi biết đến các thành phố, không phải vì những danh lam thắng cảnh, mà vì những nhà tù tôi đã viếng thăm. Tôi giống như chàng Telemachus đi tìm Ulysses cha mình: những chuyến đi của tôi là hành trình xuyên nước Ý với những nhà tù và những cung bậc cảm xúc khác nhau.
Cách đây đã lâu, tôi mất đi người mình yêu chỉ vì tôi là con gái của một tù nhân, mẹ tôi bị mắc bệnh trầm cảm, và gia đình tôi sụp đổ. Còn tôi, với đồng lương ít ỏi của mình, tôi vẫn còn chịu được sức nặng của tất cả chuyện này. Cuộc sống đã ép tôi trở thành một người phụ nữ mà không cho tôi thời gian và cơ hội để sống là một đứa trẻ.
Việc cha tôi bị kết án chung thân thực sự là một đàng thánh giá nơi gia đình tôi. Ngày tôi kết hôn, tôi đã ước rằng ông ấy sẽ ở bên tôi, rồi thậm chí chỉ cần ông nghĩ về tôi dù cách xa nhau đến hàng trăm cây số. “Nhưng cuộc sống là thế!” Tôi thường lặp lại điều ấy để có thêm can đảm. Có một sự thật rằng: vì yêu thương, cha mẹ là những người học chờ đợi những đứa trẻ của mình khôn lớn trưởng thành. Còn tôi, vì yêu thương, tôi chờ đợi cha tôi trở về.
Đối với những người như chúng tôi, hy vọng là điều cần phải có.
Lạy Chúa Giêsu, chúng con cảm thấy lời mà Chúa dành cho những phụ nữ thành Giêrusalem là lời nhắc nhở cho mỗi người chúng con. Lời ấy mời gọi chúng con hoán cải, đi từ thứ tôn giáo cảm xúc để đi đến một đức tin bám rễ sâu trong Lời của Chúa. Chúng con cầu nguyện cho những ai bị buộc phải mang những gánh nặng vì xấu hổ, phải mang lấy những đau khổ vì bị bỏ rơi, phải mang lấy những trống rỗng vì thiếu vắng tình thân. Và với mỗi người chúng con, xin đừng để tội lỗi của những người cha đổ xuống trên con cái của họ.
Chúng ta cùng cầu nguyện:
Lạy Chúa là Cha nhân hậu, Cha không bỏ rơi con cái Cha trong những thử thách gian nan của cuộc đời, xin ban cho chúng con ân sủng để có thể nghỉ yên trong tình yêu của Cha và luôn tận hưởng sự an ủi vì có Cha ở cùng. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Kitô Chúa chúng con. Amen
Chặng thứ IX: Chúa Giêsu ngã xuống đất lần thứ ba (Suy niệm của một tù nhân)
Bài trích sách Ai-ca (Ac 3, 27-32)
Cũng là một điều hay cho người nào phải mang ách từ khi còn trẻ. Khi chính Chúa bắt nó phải mang, nó hãy cứ ngồi im lặng một mình, cứ đặt miệng nó trong bụi đất may ra còn chút hy vọng nào chăng – nó cứ đưa má cho kẻ tát, chuốc lấy cho mình đầy nỗi nhuốc nhơ. Vì quả thật, Đức Chúa chẳng bỏ rơi mãi mãi: có làm khổ, Người cũng xót thương, vì Người vốn từ bi cao cả.
Ngã xuống đất chưa khi nào là điều dễ chịu: ngã hết lần này đến lần khác, chẳng những không đẹp đẽ chút nào, mà còn trở thành điều khiến người ta bàn tán và lên án, như thể người ấy không còn có thể đứng lên được nữa. Là nam nhi, khi bị gục ngã dù quá nhiều lần, tôi cũng đứng lên bấy nhiêu lần. Trong tù, tôi thường nghĩ đến việc một đứa trẻ phải ngã xuống đất rất nhiều lần trước khi biết đi: tôi tin rằng chúng ta đều trải qua những điều ấy, và khi ta ngã cũng là lúc ta lớn khôn. Khi còn nhỏ, tôi sống trong gia đình như sống trong một nhà tù: tôi đã sống trong những thống khổ vì bị đánh đập, xen lẫn nơi tôi là nỗi u uốt của một người lớn và cái vô tư của một đứa trẻ. Trong những năm tháng ấy, tôi nhớ đến chị Gabriella, hình ảnh duy nhất khiến tôi thấy chút an ủi: chị là người duy nhất thấy được những điều tốt nhất nơi những điều tồi tệ nhất của tôi. Như Phêrô, tôi đã đi tìm và tôi đã tìm thấy hàng ngàn lời bào chữa cho những sai lầm của mình: và một điều kỳ lạ là một chút sự thiện vẫn còn lại đâu đó trong tôi.
Lúc trong tù, tôi đã trở thành ông ngoại. Nếu một ngày kia tôi có thể nói với cháu mình, tôi sẽ không kể về những điều xấu xa tôi đã phạm, nhưng chỉ nói về những điều thiện mà tôi đã tìm thấy. Tôi sẽ kể cho con bé nghe ai đã giúp tôi đứng dậy, ai đã mang lòng thương xót của Thiên Chúa đến với tôi, và những điều ấy xảy ra khi nào. Trong tù, điều tuyệt vọng thực sự chính là cảm thấy cuộc đời mình sống không còn ý nghĩa gì nữa: đó chính là điều đau khổ nhất, điều khiến người ta trở nên người cô đơn hơn tất cả những ai cô đơn trên thế giới này. Đúng là cuộc đời tôi đã trải qua hàng ngàn những vỡ vụn, nhưng điều tuyệt vời là những mảnh vụn ấy vẫn có thể được ráp nối lại. Đó chẳng phải là điều dễ dàng, nhưng đó là điều duy nhất vẫn còn ý nghĩa ở đây.
Lạy Chúa Giêsu, khi Chúa ngã xuống đất lần thứ ba, mọi người nghĩ rằng ‘mọi chuyện thế là kết thúc,’ nhưng một lần nữa, Chúa lại đứng lên. Cùng với Chúa, chúng con xin tín thác cuộc đời của chúng con nơi đôi tay của Chúa Cha, và trao phó nơi Người tất cả những ai đang bị giam hãm trong những vực thẳm sai lầm của mình, để họ có sức mạnh đứng dậy và can đảm để chính mình được giúp đỡ.
Chúng ta cùng cầu nguyện:
Lạy Chúa là thành lũy của những ai hy vọng nơi Chúa, Đấng ban cho những ai bước theo lời dạy bảo của Chúa được sống trong bình an, xin nâng đỡ những bước chân đầy sợ hãi của chúng con, xin nâng chúng con dậy khỏi những sa ngã của sự bất tín bất trung, xin đổ dầu an ủi và rượu hy vọng trên những vết thương của chúng con. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Kitô Chúa chúng con. Amen.
Chặng thứ X: Chúa Giêsu bị lột áo (Suy niệm của một nhân viên giáo dục trong trại tù)
Tin Mừng theo thánh Gioan (Ga 19,23-24)
Đóng đinh Đức Giêsu vào thập giá xong, lính tráng lấy áo xống của Người chia làm bốn phần, mỗi người một phần; họ lấy cả chiếc áo dài nữa. Nhưng chiếc áo dài này không có đường khâu, dệt liền từ trên xuống dưới. Vậy họ nói với nhau: “Đừng xé áo ra, cứ bắt thăm xem ai được.” Thế là ứng nghiệm lời Kinh Thánh: Áo xống tôi, chúng đem chia chác, cả áo dài, cũng bắt thăm luôn. Đó là những điều lính tráng đã làm.
Là một nhân viên giáo dục trong trại, tôi thấy một khi bước vào tù, người ta bị tước bỏ mọi sự: người ấy bị tước hết nhân phẩm vì những lỗi lầm mình đã phạm, mất lòng tự trọng cũng như sự tôn trọng của người khác. Mỗi ngày, tôi thấy sự tự chủ của người ấy mất dần sau những song sắt: người ấy cần đến tôi, cũng là để nhờ viết một bức thư. Những thụ tạo bị giam giữ ấy được trao phó cho tôi: những con người bất lực, tức giận trong sự mong manh của mình, và cũng thường bị tước đi những gì cần thiết để hiểu những tội ác mình đã phạm. Nhưng nhiều khi, họ giống như những em bé mới sinh, vẫn còn có thể được định hình lại. Tôi nhận thấy rằng cuộc sống của họ có thể bắt đầu lại theo một hướng khác, dứt khoát quay lưng lại với cái ác.
Nhưng sức mạnh của tôi đang yếu dần từng ngày. Là một cái phễu của những giận dữ, sầu buồn và cay đắng thì rốt cục cũng sẽ bị bào mòn tất cả, ngay cả những người đã có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Tôi chọn công việc này sau khi mẹ của tôi bị giết hại trong một tai nạn do một cậu bé trong cơn thèm ma túy gây ra: Tôi quyết định ngay lập tức đáp trả điều ác đó bằng điều lành. Dù yêu công việc này, nhưng nhiều khi tôi cũng phải chiến đấu để tìm thấy sức mạnh giúp mình tiến bước. Trong công việc phục vụ tế nhị này, chúng tôi cần phải luôn cảm thấy rằng mình không bị bỏ rơi, để có thể nâng đỡ rất nhiều anh chị em được giao phó cho chúng tôi và đang có nguy cơ chìm xuống mỗi ngày.
Lạy Chúa Giêsu, khi chiêm ngắm Chúa bị lột áo ra hết, chúng con cảm thấy xấu hổ và thẹn thùng. Khi đối diện với sự thật trần trụi, chúng con bắt đầu trốn chạy. Chúng con ẩn mình sau những chiếc mặt nạ đáng kính và thêu dệt cho mình những bộ quần áo dối trá, thường làm bằng miếng cơm manh áo của người nghèo, nhưng lại bị tước đoạt chỉ vì sự thèm khát tiền bạc và quyền lực của chúng con. Xin Chúa Cha thương xót chúng con, và nhẫn nại giúp chúng con trở nên những người sống bình dị hơn, trong sáng hơn, và chân thật hơn, để chúng con có thể từ bỏ mọi thứ vũ khí của sự giả hình.
Chúng ta cùng cầu nguyện:
Lạy Chúa, xin giải thoát chúng ta bằng sự thật của Chúa, xin chiếu soi ánh sáng của Chúa trên chúng con để chúng con phản chiếu vinh quang của Chúa trong thế giới này. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Kitô Chúa chúng con. Amen.
Chặng thứ XI: Chúa Giêsu chịu đóng đinh vào thập giá
(Suy niệm của một linh mục bị kết án và sau đó được tuyên bố vô tội)
Tin mừng theo thánh Luca (Lc 23, 33-43)
Khi đến nơi gọi là “Đồi Sọ”, họ đóng đinh Người vào thập giá, cùng lúc với hai tên gian phi, một tên bên phải, một tên bên trái. Bấy giờ Đức Giê-su cầu nguyện rằng: “Lạy Cha, xin tha cho họ, vì họ không biết việc họ làm.” Rồi họ lấy áo của Người chia ra mà bắt thăm. Dân chúng đứng nhìn, còn các thủ lãnh thì buông lời cười nhạo: “Hắn đã cứu người khác, thì cứu lấy mình đi, nếu thật hắn là Đấng Ki-tô của Thiên Chúa, là người được tuyển chọn!” Lính tráng cũng chế giễu Người. Chúng lại gần, đưa giấm cho Người uống và nói: “Nếu ông là vua dân Do-thái thì cứu lấy mình đi!” Phía trên đầu Người, có bản án viết: “Đây là vua người Do-thái.” Một trong hai tên gian phi bị treo trên thập giá cũng nhục mạ Người: “Ông không phải là Đấng Ki-tô sao? Hãy tự cứu mình đi, và cứu cả chúng tôi với!” Nhưng tên kia mắng nó: “Mày đang chịu chung một hình phạt, vậy mà cả Thiên Chúa, mày cũng không biết sợ! Chúng ta chịu như thế này là đích đáng, vì xứng với việc đã làm. Chứ ông này đâu có làm điều gì trái!” Rồi anh ta thưa với Đức Giê-su: “Ông Giê-su ơi, khi ông vào Nước của ông, xin nhớ đến tôi!” Và Người nói với anh ta: “Tôi bảo thật anh, hôm nay, anh sẽ được ở với tôi trên Thiên Đàng.”
Chúa Kitô bị đóng đinh vào Thánh giá. Trong đời linh mục của mình, tôi đã nhiều lần suy niệm đoạn Tin Mừng này. Rồi một ngày kia, người ta đặt tôi lên thánh giá, tôi cảm thấy tất cả sức nặng của cây gỗ ấy: lời buộc tội là những từ ngữ cứng như đinh, đường lên dốc thì cheo leo, nỗi đau đớn thì thấm vào từng làn da thớ thịt. Khoảnh khắc đen tối nhất là khi tôi nhìn thấy tên mình bị treo bên ngoài phòng xử án: lúc ấy, tôi hiểu rằng mình buộc phải chứng minh sự vô tội của mình, rằng tôi không phải là thủ phạm. Tôi bị treo trên cây thập giá ấy ròng rã suốt mười năm: đó là đường thập giá của tôi với những tập tài liệu, những hoài nghi, những cáo buộc và lăng mạ. Mỗi lần đứng trước các tòa án, tôi thường tìm Đấng bị treo trên Thánh giá: tôi nhìn chằm chằm vào đó khi những người làm luật điều tra câu chuyện của tôi.
Lần kia, sự xấu hổ đã khiến tôi nghĩ rằng tốt nhất là kết thúc điều này. Nhưng rồi tôi quyết định: mình vẫn là linh mục như mình vẫn luôn là như thế. Tôi chưa bao giờ nghĩ đến việc cắt ngắn cây thánh giá, ngay cả khi luật pháp cho phép tôi làm điều ấy. Tôi đã chọn nếm trải những phán xét thông thường: tôi nợ chính mình, nợ những chàng trai mà tôi đã huấn luyện nhiều năm trong chủng viện và nợ gia đình của họ. Khi leo lên đồi Calve của chính mình, tôi đã thấy tất cả những con người ấy: họ trở thành những bạn đồng hành của tôi, họ chịu đựng sức nặng của cây thánh giá với tôi, họ giúp lau khô những giọt nước mắt của tôi. Cùng với tôi, nhiều người trong số họ đã cầu nguyện cho cậu bé đã buộc tội tôi: chúng tôi sẽ không bao giờ ngưng làm điều ấy. Ngày tôi được tuyên trắng án với công thức đầy đủ, tôi khám phá ra rằng tôi hạnh phúc hơn so với mười năm trước: tôi đã cảm nhận rõ ràng hành động của Thiên Chúa trong cuộc đời mình. Bị treo trên thập giá, chức tư tế thừa tác của tôi đã được chiếu tỏ.
Lạy Chúa Giêsu, tình Chúa yêu chúng con đến nỗi khiến Chúa bị treo trên Thánh Giá. Chúa đang hấp hối, nhưng Chúa không mỏi mệt tha thứ và trao ban sự sống. Chúng con xin trao vào tay Cha những người con vô tội của Cha đã phải chịu những án phạt bất công trong suốt dòng lịch sử. Ước gì Lời Chúa vang vọng trong con tim của họ: “hôm nay, anh sẽ ở với tôi trên Thiên Đàng.”
Chúng ta cùng cầu nguyện:
Lạy Thiên Chúa là nguồn mạch thương xót và tha thứ, xin Chúa tỏ mình giữa những đau khổ của nhân loại, xin soi sáng chúng con bằng ân sủng tuôn tràn từ vết thương của Đấng đã bị đóng đinh và xin cho chúng con kiên trì trong đức tin giữa những đêm tối của thử thách. Chúng con cầu xin nhờ Chúa Kitô Chúa chúng con. Amen
(VaticanNews Tiếng Việt 06.04.2020)
